آموزش نوافل به کودکوالدین علاوه بر اینکه باید فرزند خود را به‌خوبی تربیت کنند و به نیاز‌های جسمی و روحی وی توجه کنند، باید کودکان را از نظر معنوی نیز تربیت کنند و فرائض الهی، آموزه‌های دینی، مستحبات و نوافل را به آنان آموزش داده و ترغیب به انجام آن کنند. از جمله آموزه‌هایی که به تعلیم آنها در روایات توصیه شده، نماز اول وقت، شرکت در نماز جماعت، خواندن نماز شب و ... است. ۱ - تعریف نافلهنافله به‌کار مستحبی یا کار نیکویی که بر انسان واجب نیست اطلاق می‌شود. هم‌چنین به معنی نوه، غنیمت و عطاء نیز آمده است. [۱]
معلوف، لویس، المنجد، ج۲، ص۱۹۸۶، مترجم: محمّد بندریگی ناشر: ایران چاپ هاتف نوبت چاپ: سوم ۱۳۸۰.
و در اصطلاح فقهاء: به نمازهای مستحبی در شرع مقدس اسلام نافله می گویند. بیشترین استعمال نافله در نمازهای مستحبّی است.۲ - تعلیم و تربیت اسلامیاز مهم‌ترین مسائل مربوط به تعلیم و تربیت کودک، شناخت عوامل و راه‌های مؤثر آن است، تا در پرتو آن آموزش و تربیت به‌درستی و به‌طور مطلوب تامین شود. در احکام تربیتی اسلام به این مهم کاملاً توجّه شده و پیشوایان دین در این‌باره رعایت نکات دقیقی را توصیه کرده‌اند. در قرن اخیر، دانشمندان نیز در این زمینه کتاب‌های فراوانی نوشته‌اند و در آن روش‌های صحیح تعلیم و تربیت و وظایف و رسالت اولیا و مربیان کودک را ارائه نموده‌اند. بی‌تردید ذکر دیدگاه و آموزه‌های اسلام در این خصوص حائز اهمیت است، زیرا از طرفی والدین و اولیا کودکان اسباب و عوامل توفیق و کامیابی را شناسایی نموده و در سایه عمل به توصیه‌ها و آداب و روش‌های ارائه شده، به‌هدف والای خویش که تربیت صحیح کودکان و آموزش علوم مفید و مؤثر در زندگی آن‌هاست، دست خواهد یافت، و از سوی دیگر امکان مقایسه بین نظریات اسلام در این زمینه و آن‌چه دانشمندان بیان نموده‌اند، فراهم می‌گردد. ۳ - توصیه روایات به آموزش نوافلدر ادامه به چند نمونه از روایاتی که در رابطه با انجام نوافل و آموزش به کودکان وارد شده اشاره می‌کنیم. ۳.۱ - نماز اوّل وقتمستحب است، والدین و مربّیان کودک، مستحبات دینی را به وی آموزش دهند و به انجام آن ترغیب نمایند. در ادامه به‌برخی از آنها اشاره می‌شود: امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به فرزندش امام مجتبی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: فرزندم، تو را به انجام نماز در اوّل وقت توصیه می‌نمایم. ۳.۲ - حضور در نماز جماعتحضور در نماز جماعت، عید و جمعه: چنان‌که بعضی از فقها به استحباب آن نسبت به پدر تصریح نموده‌اند. پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: در روز جمعه برای خانواده و فرزندان میوه و گوشت بخرید تا خوشحال شوند و با شادمانی در نماز جمعه شرکت کنند. ۳.۳ - خواندن نماز شبپیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: خدا رحمت کند بنده‌ای که شب هنگام، از خواب برخیزد نافله شب را بخواند و خانواده خود را نیز برای ادای نماز از خواب بیدار کند. آگاه باشید، بهترین اعمال، نماز شب برای مرد است، قسم به کسی که جانم در اختیار اوست آن‌گاه که مرد از خواب بیدار می‌شود و نماز می‌خواند لباس او و آن‌چه در اطرافش می‌باشند، ذکر و تسبیح خدا می‌گویند. [۷]
شیبانی، احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۷۳۴، ح۳۱۹۴.
۳.۴ - خواندن دعاامیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به فرزندش امام مجتبی (علیه‌السّلام) در این‌باره چنین می‌فرماید: بدان آن‌کس که خزائن آسمان‌ها و زمین در دست اوست، به تو اجازه داده او را بخوانی و متعّهد شده دعای تو را اجابت نماید و امر نموده از او سؤال کنی تا به تو عطا فرماید، و به درگاه او طلب رحمت نمایی ... آن‌گاه که او را می‌خوانی صدای تو را می‌شنود و اگر آهسته با او نجوا نمایی، آگاهی دارد .... حاجات خود را از او بخواه، و رفع گرفتاری‌ها را از او طلب کن، در کلیه امور خویش، او را به یاری بطلب و از خزائن رحمتش درخواست کن آن‌چه را که غیر از او قادر به اعطای آن نیستند، یعنی عمر طولانی، سلامتی و عافیت در بدن، وسعت رزق ... «وَاعلَم اَنَّ الَّذِی بِیَدِهِ خَزائِنُ السَّمواتِ وَ الاَرضِ قَد اَذِنَ لَکَ فِی الدُّعاءِ وَ تَکَفَّلَ لَکَ بِالاِجابَةِ...». ۳.۵ - تسبیح حضرت زهراابوهارون مکفوف از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که فرمود: ای اَباهارون، ما به فرزندان دستور می‌دهیم تا تسبیح حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) را بگویند، همان‌گونه که به خواندن نماز فرمانشان می‌دهیم، پس بر ذکر آن مداومت کن، زیرا هرگز بنده‌ای که پیوسته این تسبیح را بگوید گمراه و سیه‌رو نمی‌شود. ۳.۶ - احیای شب‌های متبرکه و قدرراوی می‌گوید، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در دهه آخر ماه رمضان رختخواب خود را جمع می‌کرد و کمر خود را برای عبادت محکم می‌بست و در شب بیست و سوم خانواده خود را بیدار می‌کرد و آنها را که خواب ربوده بود، آب به صورتشان می‌پاشید و حضرت فاطمه زهراء (علیهاالسّلام) نمی‌گذاشت در این شب کسی از اهل خانه بخوابد و خواب کودکان خود را با دادن اندک غذایی، کوتاه می‌ساخت و آنها را برای احیای آن شب، از روز مهیا می‌کرد، یعنی امر می‌فرمود روز را بخوابند تا بتوانند شب را احیا بدارند و می‌فرمود: محروم کسی است که از خیر امشب محروم بماند. روایت شده که حضرت امام سجاد (علیه‌السّلام) شب عید فطر در مسجد می‌ماند و با خواندن نماز و دعا تا صبح عبادت می‌نمود و به فرزندان خود می‌فرمود: فرزندانم! فضیلت امشب کم‌تر از شب قدر نیست. قریب به این مضمون، در مورد شب نیمه شعبان نیز روایت شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعانصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۵۶۱-۵۶۳، برگرفته از بخش «گفتاردوّم:اولویت‌های تعلیم و تربیت اسلامی نسبت به کودکان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۶. |